Ojogbon Tiffany Shaw, Ojogbon, Department of Geosciences, University of Chicago
Iha gusu jẹ ibi rudurudu pupọ.Afẹfẹ ni ọpọlọpọ awọn latitude ni a ti ṣapejuwe bi “ramúramù ogoji iwọn”, “ibinu aadọta iwọn”, ati “kigbe ọgọta iwọn”.Awọn igbi ti de giga 78 ẹsẹ (mita 24).
Gẹgẹbi gbogbo wa ṣe mọ, ko si ohunkan ni iha ariwa ti o le baamu awọn iji lile, afẹfẹ ati awọn igbi ni gusu koki.Kí nìdí?
Ninu iwadi tuntun ti a gbejade ni Awọn ilana ti Ile-ẹkọ giga ti Orilẹ-ede ti Awọn Imọ-jinlẹ, Emi ati awọn ẹlẹgbẹ mi ṣe iwari idi ti awọn iji jẹ wọpọ julọ ni iha gusu ju ti ariwa lọ.
Ni idapọ ọpọlọpọ awọn laini ẹri lati awọn akiyesi, imọran, ati awọn awoṣe oju-ọjọ, awọn abajade wa tọka si ipa pataki ti “awọn beliti gbigbe” okun agbaye ati awọn oke nla ni iha ariwa.
A tún fi hàn pé, bí àkókò ti ń lọ, ìjì líle ní ìhà gúúsù túbọ̀ ń le sí i, nígbà tí àwọn tí ó wà ní ìhà àríwá kò sì ṣe bẹ́ẹ̀.Eyi ni ibamu pẹlu awoṣe oju-ọjọ awoṣe ti imorusi agbaye.
Awọn iyipada wọnyi ṣe pataki nitori a mọ pe awọn iji lile le ja si awọn ipa ti o buruju bii awọn afẹfẹ nla, awọn iwọn otutu ati ojo.
Fun igba pipẹ, ọpọlọpọ awọn akiyesi ti oju ojo lori Earth ni a ṣe lati ilẹ.Èyí jẹ́ káwọn onímọ̀ sáyẹ́ǹsì ní àwòkẹ́kọ̀ọ́ tó ṣe kedere nípa ìjì tó wà lápá àríwá.Bí ó ti wù kí ó rí, ní Ìpínlẹ̀ Gúúsù, tí ó bo nǹkan bí ìpín 20 nínú ọgọ́rùn-ún ilẹ̀ náà, a kò rí àwòrán ìjì líle tí ó ṣe kedere títí di ìgbà tí àwọn àkíyèsí satẹ́ẹ̀lì fi hàn ní apá ìparí àwọn ọdún 1970.
Lati awọn ewadun ti akiyesi lati ibẹrẹ akoko satẹlaiti, a mọ pe awọn iji ni gusu koki jẹ nipa 24 ogorun ni okun sii ju awọn ti o wa ni iha ariwa.
Eyi ni a fihan ni maapu ti o wa ni isalẹ, eyiti o ṣe afihan iwọn iji lile lododun ti a ṣe akiyesi fun Iha Iwọ-oorun (oke), Ilẹ Ariwa (aarin) ati iyatọ laarin wọn (isalẹ) lati 1980 si 2018. (Akiyesi pe South Pole wa ni oke lafiwe laarin awọn maapu akọkọ ati ikẹhin.)
Maapu naa ṣe afihan awọn iji lile ti o ga ni igbagbogbo ni Okun Gusu ni Iwọ-oorun Iwọ-oorun ati ifọkansi wọn ni Okun Pasifiki ati Atlantic (ti iboji ni osan) ni Iha ariwa.Maapu iyatọ fihan pe awọn iji ni okun sii ni Iha Iwọ-oorun ju ti Ariwa ẹdẹbu (osan iboji) ni ọpọlọpọ awọn latitudes.
Botilẹjẹpe awọn imọ-jinlẹ lọpọlọpọ wa, ko si ẹnikan ti o funni ni alaye asọye fun iyatọ ninu awọn iji laarin awọn igun meji.
Wiwa awọn idi dabi pe o jẹ iṣẹ ti o nira.Bii o ṣe le loye iru eto eka kan ti o wa ni ẹgbẹẹgbẹrun awọn kilomita bi oju-aye?A ko le fi Earth sinu idẹ kan ki o ṣe iwadi rẹ.Sibẹsibẹ, eyi ni deede ohun ti awọn onimọ-jinlẹ ti o ṣe iwadii fisiksi ti oju-ọjọ n ṣe.A lo awọn ofin ti fisiksi ati lo wọn lati loye afefe Earth ati afefe.
Apẹẹrẹ olokiki julọ ti ọna yii ni iṣẹ aṣaaju-ọna ti Dokita Shuro Manabe, ẹniti o gba Ebun Nobel ninu Fisiksi ni 2021 “fun asọtẹlẹ igbẹkẹle rẹ ti imorusi agbaye.”Awọn asọtẹlẹ rẹ da lori awọn awoṣe ti ara ti oju-ọjọ Earth, ti o wa lati awọn awoṣe iwọn otutu ọkan ti o rọrun julọ si awọn awoṣe onisẹpo mẹta ti o ni kikun.O ṣe iwadi idahun ti oju-ọjọ si awọn ipele ti o ga ti erogba oloro ni oju-aye nipasẹ awọn awoṣe ti o yatọ si idiju ti ara ati ṣe abojuto awọn ifihan agbara ti n yọ jade lati awọn iṣẹlẹ ti ara ti o wa labẹ.
Lati loye awọn iji diẹ sii ni Iha gusu, a ti gba ọpọlọpọ awọn laini ẹri, pẹlu data lati awọn awoṣe oju-ọjọ ti o da lori fisiksi.Ni igbesẹ akọkọ, a ṣe iwadi awọn akiyesi ni awọn ọna ti bi agbara ṣe pin kaakiri agbaye.
Niwọn igba ti Earth jẹ aaye, oju rẹ gba itọsi oorun lainidi lati Oorun.Pupọ julọ agbara naa ni a gba ati gbigba ni equator, nibiti awọn egungun oorun ti kọlu dada diẹ sii taara.Ni idakeji, awọn ọpa ti ina deba ni awọn igun giga gba agbara diẹ.
Awọn ọdun mẹwa ti iwadi ti fihan pe agbara ti iji kan wa lati iyatọ yii ni agbara.Ni pataki, wọn ṣe iyipada agbara “aimi” ti a fipamọ sinu iyatọ yii si agbara “kinetic” ti išipopada.Iyipada yii waye nipasẹ ilana ti a mọ ni “aisedeede baroclinic”.
Wiwo yii ni imọran pe oorun isẹlẹ ko le ṣe alaye iye ti o pọju ti awọn iji ni Iha Iwọ-oorun Iwọ-oorun, niwon awọn iha-oorun mejeeji gba iye kanna ti imọlẹ oorun.Dipo, itupalẹ akiyesi wa ni imọran pe iyatọ ninu kikankikan iji laarin guusu ati ariwa le jẹ nitori awọn nkan oriṣiriṣi meji.
Ni akọkọ, gbigbe agbara okun, nigbagbogbo tọka si bi “igbanu gbigbe.”Omi rì sunmọ awọn North polu, óę pẹlú awọn okun pakà, ga soke ni ayika Antarctica, ati ki o óę pada ariwa pẹlú awọn equator, rù agbara pẹlu rẹ.Abajade ipari ni gbigbe agbara lati Antarctica si Polu Ariwa.Eyi ṣẹda iyatọ agbara ti o tobi ju laarin equator ati awọn ọpa ti o wa ni Iha gusu ju ti Ariwa ẹdẹbu lọ, ti o fa awọn iji lile diẹ sii ni Iha gusu.
Kókó kejì ni àwọn òkè ńláńlá tó wà ní ìhà àríwá, èyí tó jẹ́ pé, gẹ́gẹ́ bí ìgbòkègbodò Manabe ṣe dámọ̀ràn rẹ̀ tẹ́lẹ̀, ìjì jìnnìjìnnì dín kù.Awọn ṣiṣan afẹfẹ lori awọn sakani oke nla ṣẹda awọn giga ti o wa titi ati awọn kekere ti o dinku iye agbara ti o wa fun awọn iji.
Sibẹsibẹ, itupalẹ ti data ti a ṣe akiyesi nikan ko le jẹrisi awọn idi wọnyi, nitori ọpọlọpọ awọn ifosiwewe ṣiṣẹ ati ṣe ajọṣepọ ni nigbakannaa.Pẹlupẹlu, a ko le yọkuro awọn idi kọọkan lati ṣe idanwo pataki wọn.
Lati ṣe eyi, a nilo lati lo awọn awoṣe oju-ọjọ lati ṣe iwadi bi awọn iji ṣe yipada nigbati a ba yọ awọn ifosiwewe oriṣiriṣi kuro.
Nigba ti a ba dan awọn oke-nla ilẹ-aye ni kikopa, iyatọ ninu kikankikan iji laarin awọn hemispheres ti di idaji.Nigba ti a ba yọ awọn okun ká conveyor igbanu, awọn miiran idaji awọn iji iyato ti lọ.Nípa bẹ́ẹ̀, fún ìgbà àkọ́kọ́, a ṣí àlàyé kan pàtó fún àwọn ìjì líle ní ìhà gúúsù.
Niwọn igba ti awọn iji ni nkan ṣe pẹlu awọn ipa awujọ ti o lagbara gẹgẹbi awọn afẹfẹ nla, awọn iwọn otutu ati ojoriro, ibeere pataki ti a gbọdọ dahun ni boya awọn iji iwaju yoo lagbara tabi alailagbara.
Gba awọn akopọ ti a ti sọ di mimọ ti gbogbo awọn nkan pataki ati awọn iwe lati inu kukuru Erogba nipasẹ imeeli.Wa diẹ sii nipa iwe iroyin wa nibi.
Gba awọn akopọ ti a ti sọ di mimọ ti gbogbo awọn nkan pataki ati awọn iwe lati inu kukuru Erogba nipasẹ imeeli.Wa diẹ sii nipa iwe iroyin wa nibi.
Ohun elo bọtini ni ngbaradi awọn awujọ lati koju awọn ipa ti iyipada oju-ọjọ jẹ ipese awọn asọtẹlẹ ti o da lori awọn awoṣe oju-ọjọ.Iwadi tuntun kan ni imọran pe apapọ awọn iji lile gusu yoo di lile si opin ọrundun naa.
Ní òdì kejì ẹ̀wẹ̀, ìyípadà ní ìpíndọ́gba ìgbóná ọdọọdún ti ìjì ní Àríwá Ayé ni a sọ tẹ́lẹ̀ láti jẹ́ ìwọ̀ntúnwọ̀nsì.Eyi jẹ apakan nitori awọn ipa akoko idije laarin imorusi ni awọn nwaye, eyiti o jẹ ki awọn iji ni okun sii, ati imorusi iyara ni Arctic, eyiti o jẹ ki wọn di alailagbara.
Sibẹsibẹ, oju-ọjọ nibi ati bayi n yipada.Nigba ti a ba wo awọn iyipada ni awọn ọdun diẹ sẹhin, a rii pe awọn iji lile ti di diẹ sii ju igba ti ọdun lọ ni iha gusu, lakoko ti awọn iyipada ti o wa ni iha ariwa ti jẹ aifiyesi, ni ibamu pẹlu awọn asọtẹlẹ awoṣe oju-ọjọ ni akoko kanna. .
Botilẹjẹpe awọn awoṣe ṣe akiyesi ifihan agbara, wọn tọka si awọn ayipada ti o waye fun awọn idi ti ara kanna.Ìyẹn ni pé, àwọn ìyípadà nínú òkun ń pọ̀ sí i nítorí pé omi gbígbóná ń ṣí lọ sí equator, a sì mú omi tí ó tutù wá sí ojú ilẹ̀ Antarctica láti rọ́pò rẹ̀, èyí sì ń yọrí sí ìyàtọ̀ tí ó túbọ̀ lágbára sí i láàárín equator àti àwọn ọ̀pá.
Ní Àríwá Ìpínlẹ̀ Ayé, àwọn ìyípadà inú òkun máa ń pàdánù nítorí pípàdánù yinyin àti yìnyín inú òkun, tí ń mú kí Arctic gba ìmọ́lẹ̀ oòrùn púpọ̀ sí i, ó sì mú kí ìyàtọ̀ tó wà láàárín equator àti àwọn ọ̀pá rẹ̀ dín kù.
Awọn okowo ti gbigba idahun ti o tọ ga.Yoo ṣe pataki fun iṣẹ iwaju lati pinnu idi ti awọn awoṣe fi ṣe akiyesi ifihan agbara ti a ṣe akiyesi, ṣugbọn yoo ṣe pataki bakanna lati gba idahun ti o tọ fun awọn idi ti ara ti o tọ.
Xiao, T. et al.(2022) Awọn iji ni Iwọ-oorun Iwọ-oorun nitori awọn ọna ilẹ ati kaakiri okun, Awọn ilana ti National Academy of Sciences of the United States of America, doi: 10.1073/pnas.2123512119
Gba awọn akopọ ti a ti sọ di mimọ ti gbogbo awọn nkan pataki ati awọn iwe lati inu kukuru Erogba nipasẹ imeeli.Wa diẹ sii nipa iwe iroyin wa nibi.
Gba awọn akopọ ti a ti sọ di mimọ ti gbogbo awọn nkan pataki ati awọn iwe lati inu kukuru Erogba nipasẹ imeeli.Wa diẹ sii nipa iwe iroyin wa nibi.
Atejade labẹ CC iwe-ašẹ.O le ṣe ẹda ohun elo ti ko ṣe atunṣe ni gbogbo rẹ fun lilo ti kii ṣe ti owo pẹlu ọna asopọ si Finifini Erogba ati ọna asopọ si nkan naa.Jọwọ kan si wa fun lilo iṣowo.